Σάββατο 30 Σεπτεμβρίου 2006

ΤΟΝΟΙ - ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ - ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

ΤΟΝΟΙ

ὀξεία (ά)

βαρεία (ὰ)

περισπωμένη (ᾶ)

Κατὰ τὴ θέση ποὺ ἔχει ὁ τόνος σὲ μιὰ λέξη καὶ κατὰ τὸ εἶδος του ἡ λέξη αὐτὴ λέγεται:

1) Ὀξύτονος: ἄν ἔχει ὀξεία στὴ λήγουσα: πατήρ

2) Παροξύτονος: ἄν ἔχει ὀξεία στὴν παραλήγουσα: μήτηρ

3) Προπαροξύτονος: ἄν ἔχει ὀξεία στὴν προπαραλήγουσα: λέγομεν

4) Περισπωμένη: ἄν ἔχει περισπωμένη στὴ λήγουσα: τιμῶ

5) Προπερισπωμένη: ἄν ἔχει περισπωμένη στὴν παραλήγουσα: δῶρον

6) Βαρύτονος: ἄν δὲν τονίζεται στὴ λήγουσα: ἄνθρωπος


ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

1) Καμία λέξη δὲν τονίζεται πιὸ πάνω ἀπὸ τὴν προπαραλήγουσα

2) Ὅταν ἡ λήγουσα εἶναι μακρόχρονη (α,ι,υ,- η,ω), ἡ προπαραλήγουσα δὲν τονίζεται (ἄμεσος - ἀμέσως)

3) Ἡ προπαραλήγουσα ὅταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε ὀξεία (πείθομαι)

4) Κάθε βραχύχρονη συλλαβή (α,ι,υ,- ε,ο), ὅταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε ὀξεία (νέφος, τόπος, αγαθός)

5) Ἡ μακρόχρονη παραλήγουσα (α,ι,υ,- η,ω), ὅταν τονίζεται, παίρνει ὀξεία ἐμπρὸς ἀπὸ μακρόχρονη λήγουσα (θήκη, κώμη, κλαίω)

6) Ἡ μακρόχρονη παραλήγουσα (α,ι,υ,- η,ω), ὅταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη ἐμπρὸς ἀπὸ βραχύχρονη λήγουσα (α,ι,υ,- ε,ο) (κῆπος, χῶρος, φεῦγε)

7) θέσει μακρόχρονη συλλαβὴ ὡς πρὸς τὸν τονισμὸ λογαριάζεται βραχύχρονη (αὖλαξ, τάξις)

8) Ἡ βαρεία σημειώνεται στὴ θέση τῆς ὀξείας μόνο στὴ λήγουσα, ὅταν δὲν ἀκολουθεῖ στίξη ἤ λέξη ἐγκλιτική (τό τε βαρβαρικὸν καὶ τὸ ἑλληνικόν)


ΕΙΔΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ

1) Ἡ ἀσυναίρετη ὀνομαστική, αἰτιατική καὶ κλητικὴ τῶν πτωτικῶν, ὅταν τονίζεται στὴ λήγουσα, κανονικὰ παίρνει ὀξεία (ὁ ποιητής, τὸν ποιητήν, ὦ ποιητά΄ οἱ ποηταί, τοὺς ποιητάς, ὦ ποιηταί)

Ἐξαιρέσεις: Παίρνουν περισπωμένη ἀντίθετα μὲ τὸν κανόνα, ἄν καὶ δὲν προκύπτουν ἀπὸ συναίρεση:

α) οἱ μονοσύλλαβοι τύποι τῆς ὀνομαστικῆς, αἰτιατικῆς καὶ κλητικῆς ποὺ ἔχουν χαρακτήρα ι, υ (ου, αυ) (ὁ κῖς, τὸν κῖν, ὦ κῖ, τοὺς κῖς - ἡ δρῦς - ὁ βοῦς, ἡ γραῦς)

β) ἡ αἰτιατικὴ πληθυντικοῦ τῶν ὀνομάτων σὲ -ὺς (γεν. -ύος), ἄν τονίζεται στὴ λήγουσα (τοὺς ἰχθῦς)

γ) ἡ ὀνομαστική, αἰτιατικὴ καὶ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ τῶν οὐδετέρων πῦρ και οὖς

δ) ἡ ὀνομαστικὴ καὶ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ τοῦ θηλυκοῦ ἡ γλαῦξ (κουκουβάγια)

ε) ἡ κλητικὴ τοῦ ἐνικοῦ τῶν ὀνομάτων σὲ – εὺς (ὦ βασιλεῦ)

2) Ἡ μακροκατάληκτη γενικὴ καὶ δοτικὴ τῶν πτωτικῶν, ὅταν τονίζεται στὴ λήγουσα, παίρνει περισπωμένη ( τοῦ ποιητοῦ, τῷ ποιητῇ΄ τῶν ποιητῶν, τοῖς ποιηταῖς)

Ἐξαιρέσεις: τὰ ἀττικόκλιτα οὐσιαστικὰ φυλάττουν σὲ ὅλες τὶς πτώσεις τὸν ἴδιο τόνο ποὺ ἔχει ἡ ὀνομαστικὴ τοῦ ἐνικοῦ καὶ στὴν ἴδια συλλαβή (ὁ λεώς, τοῦ λεώ - ὁ ταῶς, τοῦ ταῶ)

3) Στὰ πτωτικά, ὅπου τονίζεται ἡ ὀνομαστικὴ τοῦ ἐνικοῦ ἐκεὶ τονίζονται καὶ οἱ ἄλλες πτώσεις τοῦ ἐνικοῦ καὶ τοῦ πληθυντικοῦ, ἐκτὸς ἄν ἐμποδίζει ἡ λήγουσα ( λέων, λέοντος, λέοντες, αλλά λεόντων)

Ἐξαιρέσεις:

Α) στὰ πρωτόκλιτα οὐσιαστικὰ ἡ γενικὴ τοῦ πληθυντικοῦ τονίζεται στὴ λήγουσα καὶ παίρνει περισπωμένη (τῶν νεανιῶν)

Β) τὰ μονοσύλλαβα ὀνόματα τῆς γ΄ κλίσης στὴ γενικὴ καὶ δοτικὴ ὅλων τῶν ἀριθμῶν τονίζονται στὴ λήγουσα ( ἡ φλόξ, τῆς φλογός, τῇ φλογί - τῶν φλογῶν, ταῖς φλοξί - τοῖν φλογοῖν)

(Ἐξαίρεση στὴν ἐξαίρεση!: Ἐξαιροῦνται τὰ μονοσύλλαβα: ἡ δᾲς, ὁ θὼς, τὸ οὖς, ὁ παῖς, ὁ Τρὼς καὶ τὸ φῶς, ποὺ τονίζονται στὴ γενικὴ πληθυντικοῦ στὴν παραλήγουσα: τῶν δᾴδων, τῶν θώων, τῶν ὤτων, τῶν παίδων, τῶν Τρώων, τῶν φώτων)

4) Ἡ λήγουσα ποὺ προέρχεται ἀπὸ συναίρεση, ὅταν τονίζεται κανονικὰ παίρνει περισπωμένη [(τιμάω) τιμῶ, (ἐπιμελέες) ἐπιμελεῖς]. Παίρνει ὅμως ὀξεία ἡ δεύτερη ἀπὸ τὶς συλλαβὲς ποὺ συναιροῦνται [(ἐσταώς) ἐστώς, (κλῃίς, κλῄς) κλείς]

5) Στὶς σύνθετες λέξεις ὁ τόνος κανονικὰ ἀνεβαίνει ὡς τὴν τελευταία συλλαβὴ τοῦ πρώτου συνθετικοῦ, ἄν ἐπιτρέπει ἡ λήγουσα [(σοφός) πάνσοφος, (πόλις) ἀκρόπολις, (ἐλθέ) ἄπελθε, (φρήν) ὁ μεγαλόφρων, το μεγαλόφρον


ΑΤΟΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Δὲν παίρνουν τόνο:

1) Τὰ ἄρθρα: ὁ, ἡ, οἱ, αἱ

2) Οἱ προθέσεις: εἰς, ἐν, ἐκ (ἠ ἐξ)

3) Τὰ μόρια: εἰ, ὡς, οὐ (ἠ οὐκ ή οὐχ)


ΕΓΚΛΙΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ. ΕΓΚΛΙΣΗ ΤΟΝΟΥ

Μερικὲς μονοσύλλαβες ἤ δισύλλαβες λέξεις συμπεριφέρονται τόσο στενὰ μὲ τὴν προηγούμενη, ὥστε ἀκούγονται σὰ ν’ ἀποτελοῦν μαζί της μία λέξη΄ γι’ αὐτὸ ὁ τόνος τους ἤ χάνεται ἤ ἀνεβαίνει στὴ λήγουσα τῆς προηγούμενης ὡς ὀξεία. Οἱ λέξεις αὐτὲς λέγονται ἐγκλιτικὲς ἤ ἁπλῶς ἐγκλιτικά:

1) Οἱ τύποι τῶν προσωπικῶν ἀντωνυμιῶν: μοῦ, μοί, μέ - σοῦ, σοί, σέ - οὗ, οἷ, ἓ

2) Ὅλες οἱ πτώσεις ἐνικοῦ καὶ πληθυντικοῦ τῆς ἀόριστης ἀντωνυμίας τίς – τί ἐκτὸς ἀπὸ τὸν τύπο τοῦ οὐδέτερου πληθυντικοῦ ἄττα (= τινά)

3) Ὅλοι οἱ δισύλλαβοι τύποι τῆς ὀριστικῆς τοῦ ἐνεστώτα τῶν ῥημάτων εἰμὶ καὶ φημί

4) Τὰ ἐπιρρήματα: πού, ποί, ποθὲν – πώς, πή (ή πῄ), ποτέ

5) Τὰ μόρια: γέ, τέ, τοί, πέρ, πώ, νύν καὶ τὸ πρόσφυμα δὲ (διαφορετικὸ ἀπ’ τὸ σύνδεσμο δὲ)

Ὁ τόνος τῶν ἐγκλιτικῶν χάνεται:

6) Σὲ ὅλα τὰ ἐγκλιτικά (μονοσύλλαβα ἤ δισύλλαβα), ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι ὀξύτονη ἤ περισπωμένη (ναός τις, καλόν ἐστι – τιμῶ σε, τιμῶ τινας)

7) Μόνο στὰ μονοσύλλαβα ἐγκλιτικά, ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι παροξύτονη (γέρων τις, παιδεύω σε)

Ὁ τόνος τῶν ἐγκλιτικῶν ἀνεβαίνει στὴ λήγουσα τῆς προηγούμενης λέξης (ὡς ὀξεία), ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι παροξύτονη ἤ προπερισπώμενη ἤ ἄτονη ἤ ἐγκλιτική (ἔλαφός τις, ἔλαφοί τινες - ἔν τινι τόπῳ - εἴ τις βούλεται – εἴ τίς ἐστί μοι φίλος)

Ὁ τόνος τῶν ἐγκλιτικῶν μένει στὴ θέση του:

8) Ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη εἶναι παροξύτονη καὶ τὸ ἐγκλιτικὸ δισύλλαβο (λόγοι τινές, ἀνθρώπων τινῶν, φίλοι εἰσίν)

9) Ὅταν ἡ προηγούμενη λέξη ἔχει πάθει ἔκθλιψη ἤ ὅταν πρὶν ἀπὸ τὸ ἐγκλιτικὸ ὑπάρχει στίξη (καλόν δ’ έστίν - Ὅμηρος, φασί, τυφλὸς ἦν)

10) Ὅταν ὑπάρχει ἔμφαση ἤ ἀντιδιαστολή (παρὰ σοῦ, πρὸς σέ)


Παρασκευή 29 Σεπτεμβρίου 2006

ΦΘΟΓΓΟΙ ΚΑΙ ΣΥΛΛΑΒΗ

ΦΘΟΓΓΟΙ


Σύμφωνα: β, γ, δ, ξ, θ, κ, λ, μ, ν, ξ, π, ρ, σ (ς), τ, φ, χ, ψ, ω


Κατὰ τὸ φωνητικὸ ὄργανο

Κατὰ τὸ εἶδος πνοῆς

Εἴδη φθόγγων

Οὐρανικά

Χειλικά

Ὀδοντικά


Ἄφωνα

Κ

Π

Τ

Ψιλόπνοα


Γ

Β

Δ

Μέσα


Χ

Φ

Θ

Δασύπνοα

Ἡμίφωνα

Ὑγρά

Ἔνρινα

Συριστικό

Παλαιότερα ἡμίφωνα


Λ

Μ

Σ (ς)

F


Ρ

Ν


J



Γ (πρὶν ἀπὸ τὰ κ, γ, χ, ξ)



Διπλά

Ζ

Ξ

Ψ



Φωνήεντα: α, ε, η, ι, ο, υ, ω.

Βραχύχρονα: ε, ο

Μακρόχρονα: η, ω

Δίχρονα: α, ι, υ


ΔΙΦΘΟΓΓΟΙ:

α) 8 κύριοι: αι, ει, οι, υι – αυ, ευ – ηυ – ου.

β) 3 καταχρηστικοί: ᾳ, ῃ, ῳ.

Οἱ δίφθογγοι γενικὰ εἶναι μακρόχρονοι.

Μόνον οἱ αι καὶ οι λογαριάζονται βραχύχρονοι, ὅταν βρίσκονται στὸ τέλος ἀσυναίρετης κλιτῆς λέξης. Εἶναι ὅμως μακρόχρονα στὴν κατάληξη τῆς εὐκτικῆς καὶ στὸ τέλος τῶν ἐπιρρημάτων καὶ ἐπιφωνημάτων.


ΣΥΛΛΑΒΗ

Μονοσύλλαβη, δισύλλαβη, τρισύλλαβη, πολυσύλλαβη.

Ἡ τελευταία συλλαβὴ λέγεται λήγουσα.

Ἡ προτελευταία λέγεται παραλήγουσα.

Ἡ πρώτη λέγεται αρχική.

Ἡ συλλαβὴ ἀπὸ τὸ χρόνο τοῦ φωνήεντος ποὺ ἔχει, λέγεται:

Α) φύσει μακρόχρονη ἤ μακρόχρονη,

Ἄν ἔχει μακρόχρονο φωνῆεν ἤ δίφθογγο ( θή-κη, χαί-ρω)

Β) θέσει μακρόχρονη

Ἄν ἔχει βραχύχρονο φωνῆεν, ἀλλὰ ὕστερα ἀπ’ αὐτὰ ἀκολουθοῦν δύο ἤ περισσότερα σύμφωνα ἤ ἕνα διπλό (ἄλ-λος, ὄ-ζω)

Γ) βραχύχρονη

Ἄν ἔχει βραχύχρονο φωνῆεν καὶ ἀκολουθεῖ ἄλλο φωνῆεν ἤ ἁπλὸ σύμφωνο ἤ τίποτε ( νέ-ος, λό-γος, ἔ-χε)


ΧΡΟΝΟΣ Ἤ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ

Τὰ βραχύχρονα φωνήεντα προφέρονταν σὲ σύντομο χρόνο καὶ παριστάνονται μὲ τὰ γράμματα α,ι,υ,- ε,ο.

Τὸ καθένα ἀπὸ αὐτὰ ἀκουγόταν σὰν ἕνα ἁπλὸ φωνήεν ποὺ προφέρεται σύντομα: τὸ βραχύχρονο α σὰν ἕνα α, τὸ βραχύχρονο ι σὰν ἕνα ι, τὸ βραχύχρονο υ σὰν ἕνα ου, το ε σὰν ἕνα ε, τὸ ο σὰν ἕνα ο.

Τὰ μακρόχρονα φωνήεντα προφέρονταν σὲ μακρύτερο χρόνο, σὲ διπλάσιο περίπου ἀπ’ ὅσο τὰ βραχύχρονα, καὶ παριστάνονται μὲ τὰ γράμματα α,ι,υ,- η,ω.

Ἀπὸ αύτὰ τὸ μακρόχρονο α ἀκουγόταν σὰν μακρὺ α (περίπου σὰν αα), τὸ μακρόχρονο ι σὰν μακρὺ ι (περίπου σὰν ιι), τὸ μακρόχρονο υ σὰν μακρὺ ου (περίπου σὰν ουου), τὸ η σὰν μακρὺ ε (περίπου σὰν εε), τὸ ω σὰν μακρὺ ο (περὶπου σὰν οο).

Τετάρτη 27 Σεπτεμβρίου 2006

ΠΟΙΟΣ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΜΑΘΕΙ ΑΡΧΑΙΑ ;

Σκοπός του παρόντος blog είναι να μοιραστώ μαζί σας την αγάπη μου για την ελληνική γλώσσα. Ξεκίνησα να εργάζομαι πάνω στην Ιλιάδα έτσι ώστε να καταφέρω να διαβάσω κάποτε το πρωτότυπο, και μέχρι στιγμής είμαι πολύ ευχαριστημένη με ό,τι κατάφερα. Δηλώνω βέβαια εξαρχής ότι δεν είμαι κάτοχος κανενός πτυχίου και ό,τι κάνω το κάνω μόνο για την δική μου χαρά και ανάπτυξη. Αρχικά θα παραθέσω την γραμματική της αρχαίας ελληνικής και αργότερα θα ξεκινήσω με το κείμενο. Η εργασία μου είναι καθαρά γλωσσολογική, μ' ενδιαφέρει η γλώσσα και η ρίζα της και ακολουθώ αυτούσια το κείμενο για να δούμε από ποια ρίζα προήλθε μία λέξη που μέχρι και σήμερα χρησιμοποιούμε και να αντιληφθούμε πόσο εύκολα τελικά μπορούμε να μάθουμε την ίδια μας την αρχαία γλώσσα! Μπορείτε απλά να κάνετε μία ανάγνωση στην γραμματική αλλά η μάθηση θα γίνει μελετώντας το ίδιο το κείμενο, περισσότερο εμπειρικά παρά μαθαίνοντας απ' έξω κάποιους κανόνες. Ο σκοπός είναι η ευδαιμονία και όχι η τυπική εκμάθηση κάποιων κανόνων που θα ξεχάσουμε σε λίγο καιρό. Όποιος νομίζει ότι μπορεί να συμβάλλει σε αυτή την προσπάθεια είναι ευπρόσδεκτος. Και γενικά και ειδικά!

Εικόνα: Ελένη και Πάρης

Τρίτη 26 Σεπτεμβρίου 2006